TOWARZYSTWO BIAŁEGO ORŁA W MONTREALU
1956 RUE FRONTENAC 
MONTRÉAL, QC H2K 2N4
TEL: (514) 524-3116
 
 
 
 

Celem Towarzystwa Białego Orła było zgodnie z jego Konstytucją kształtowanie postaw patriotycznych wśród członków i młodzieży montreal­skiej. Z kręgu Towarzystwa wyszło zatem wielu znakomitych Polaków-patrio- tów. Mimo że posiadali obywatelstwo kanadyjskie, czuli głęboki związek z pol­skością i tradycjami polskimi. Wielu z nich zapisało się na trwałe do historii Polonii nie tylko montrealskiej, ale i kanadyjskiej. Niektórzy stawiali pierwsze kroki w Klubie Młodzieży przy TBO, który powstał w 1934 roku. Gdy w roku 1945 utworzono Kongres Młodzieży Polsko-Kanadyjskiej w Hamilton, preze­sem został właśnie wychowanek Białego Orła - Paweł Staniszewski, późniejszy sędzia Sądu Najwyższego w Windsor. Z grona Klubu Młodzieży wyszli również: sędzia Aleksander Mierzwiński, prawnik Bogdan A. Lewandowski (pierwszy prokurator polskiego pochodzenia w Quebecu), wieloletni prezes Zarządu Głównego KPK Kazimierz Bielski oraz lekarze Bernard Lewandowski, Robert Lewandowski, Ryszard Ropeleski, Henryk Mizgała, inż. Tadeusz A. Toporowski, mgr chemii inżynieryjnej Edward Anczurowski.

Jedną z wybitnych postaci był Walenty Antosz. Należał on do nestorów ruchu polonijnego w Montrealu. Był jednym z pierwszych członków pierwszej polskiej organizacji Towarzystwo Synów Polski. Przez wiele lat prowadził bib­liotekę Towarzystwa Synów Polski, a następnie TBO. Dał się poznać jako wysokiej klasy aktywny działacz społeczny. Należał do grona tych ludzi, którzy potrafią dawać innym nic nie biorąc w zamian. Był on współtwórcą pierwszej polskiej czytelni w Montrealu (1912), brał udział w powołaniu Komitetu Oświatowego, działał w Komitecie Budowy Domu Polskiego i w Komitecie Ratunkowym. Wchodził w skład pierwszego Związku Młodzieży Polskiej oddział 54, który powstał w 1907 roku. Był też członkiem Komitetu Pomocy Powodzianom w Polsce (1926) i jednym z twórców Konstytucji Towarzystwa (1925). Prace przy gromadzeniu książek do biblioteki rozpoczął już w roku 1910. Jego osiągnięcia w tym zakresie były ogromne. W roku 1952 Biblioteka posiadała już 900 tomów, a księgozbiór szacowany był na 3.000 $. Znajdowały się w nim pozycje wybitnie wartościowe z literatury polskiej. Biblioteka przetrwała aż do 1982 r. Blisko 50 lat był Antosz sekretarzem finan­sowym i protokołowym TBO. Za swój patriotyzm i godną naśladowania postawę społeczną otrzymał w roku 1956 z rąk rządu R.P. w Londynie Złoty Krzyż Zasługi. Został też odznaczony Medalem Królowej Elżbiety.

Inną znakomitą postacią był Kazimierz Stańczykowski. Był on redak­torem pierwszego polskiego religijnego programu radiowego w całej wschod­niej Kanadzie "Wieczorne Dzwony". Program ten rozpoczęty w 1950 roku rozszerzył zmieniając jego profil i nazwę na "Dziennik dla wszystkich". Z kolei uruchomił multietniczną stację radiową, której został właścicielem. "Polski program" tej stacji cieszył się wielkim powodzeniem ze względu na uroz­maiconą tematykę, a również dlatego, że zawierał wiele wiadomości polonij­nych. W roku 1969 Stańczykowski gościł w swoim studio radiowym ówczes­nego kardynała Wojtyłę, który przebywał na pielgrzymce w Montrealu. W późniejszym czasie uruchomił kolejną rozgłośnię wielojęzyczną z programem polskim w Winnipegu. Był też fundatorem stypendiów dla wybijających się studentów polskiego pochodzenia. Na bankiecie z okazji 75-lecia Towarzystwa (26 XI 1977) Stańczykowski wypowiedział publicznie znamienne słowa, że "organizacja Białego Orła była zawsze dla niego domem". Tym samym wyraził swe wielkie przywiązanie do TBO. Stańczykowski zginął tragicznie w wypad­ku samochodowym w 1981 roku.

Wychowankiem TBO był również Paweł Staniszewski, prawnik, sędzia Sądu Najwyższego w Ontario. Był on pierwszym sędzią polskiego pochodzenia na tak wysokim stanowisku. Jako student brał żywy udział w życiu Polonii montrealskiej. Podobnie jak jego rodzice związany był z Białym Orłem, organizacją która ukształtowała jego patriotyczną postawę. Został wyróżniony godnością Rycerza Maltańskiego i odznaczony Polskim Złotym Krzyżem Zasługi. Piastował godność prezesa Zarządu Głównego Klubów Młodzieży Polskiej i Kongresu Młodzieży Polsko-Kanadyjskiej. Był też preze­sem Rady Grup Etnicznych w Toronto, Polskiego Instytutu Dobroczynności w Montrealu oraz honorowym członkiem Uniwersytetów w Toronto i Windsor.
Wielce zasłużonym dla Polonii i TBO był Marcin Furman, honorowy i dożywotni członek TBO. Już od chwili osiedlenia się w Montrealu w roku 1926 spotykał się z Polakami w Domu Polskim "Białego Orła". Wkrótce został właścicielem firmy budowlanej "Furman Construction Co". Przyczynił się ogromnie do wyszukania i kupna domu dla Związku Weteranów Polskich im. J. Piłsudskiego. Nabył go we własnym imieniu i wyłożył zadatek. Następnie przebudował dom, a po zniszczeniu podczas pożaru odnowił własnym kosztem. Był przewodniczącym Komitetu Budowy Domu Polskiego TBO. Pomógł w przebudowie domu zatrudniając swoją firmę i oddając budynek za 92.000$, podczas gdy inni kontraktorzy żądali ponad 150.000 $. Furman był jednym z założycieli Polskiego Instytutu Dobroczynności. Działał w jego zarządzie przez wiele lat. Był sekretarzem finansowym tego Instytutu, wiceprezesem Kongresu Polonii Kanadyjskiej na okręg Quebec, prezesem Towarzystwa Białego Orła, członkiem Rady Administracyjnej Polskiej Fundacji Społeczno-Kulturalnej. Wykazywał wielkie zainteresowanie w sprawach społecznych Polonii. On właśnie witał w Instytucie Dobroczynności papieża Jana Pawła II w roku 1984. Marcin Furman był człowiekiem skromnym, przy­jacielskim, o rozległych zainteresowaniach i umiejętnościach. W roku 1993 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej.

Nie sposób tu wymienić wszystkich bardziej aktywnych i zasłużonych dla Polonii działaczy TBO. Jednym z najstarszych był Aleksander Ropeleski, jeden z założycieli Towarzystwa Synów Polski. Był on również członkiem- założycielem Parafii polskiej przy ulicy Gascon. Znany był też jako właściciel pierwszej polskiej piekarni w Montrealu.

Popularnym i poważanym w kołach Polonii był Andrzej Kwiecień. Służył on przez 5 lat jako ochotnik w szeregach armii. Następnie oddał się pracy na rzecz Polonii. W 1948 roku pełnił obowiązki wiceprezesa TBO, a w roku 1955 został prezesem. Wielokrotnie reprezentował TBO jako delegat do Kongresu Polonii okręg Quebec. Byl jednym z opiekunów zespołu artystycznego "Małe Mazowsze", dawniejszej "Tęczy".

Kolejnym bardzo aktywnym działaczem był Jan Krencisz, który należał do TBO od 1927 roku. Za prezesury Zenona Duńskiego pełnił funkcje wiceprezesa organizacji. Był orędownikiem ścisłej współpracy TBO z Parafią Matki Boskiej Częstochowskiej. Z zawodu był mistrzem krawieckim, a jego sklep z konfekcją męską przy 2695 Beaubien Est należał do najelegantszych i największych w Montrealu. Skromny i obowiązkowy zawsze znajdował czas na pracę społeczną dla dobra Polonii.

Kilkadziesiąt lat w służbie Polonii poświęcił Paweł Cholewicki. Był on sekretarzem protokołowym, a później wiceprezesem TBO. Działał też.w komis­jach Gospodarczej i Rewizyjnej. Jako delegat Białego Orła brał udział w zbiórkach finansowych i innych pracach społecznych Polskiego Instytutu Dobroczynności. Między innymi dzięki jego wysiłkom powstał Dom Starości przy ulicy 5655 Belanger w Montrealu. Cholewicki miał własne przedsiębiorstwo malarskie, a część swoich dochodów przeznaczał na spon­sorowanie prasy, radia i publikacji polonijnych. Za swą pracę społeczną został odznaczony w roku 1958 Złotym Krzyżem Zasługi przez rząd R.P. w Londynie.
Wyjątkowo znaną i prężną postacią w kręgu Białego Orła byl Franciszek Ławruszczuk, uczestnik II wojny światowej, ps. "Czarny Franek", zasłużony w walkach na terenie Warszawy, odznaczony Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych Polonia Restituta. Był on wieloletnim wiceprezesem TBO i KPK oraz organizatorem wielu imprez polonijnych. Jemu należy zawdzięczać najpiękniejsze obchody świąt narodowych wraz z paradami, jakich Montreal wcześniej nie widział. Życie polonijne było jego żywiołem. On to przewod­niczył Złotemu Jubileuszowi Towarzystwa w roku 1952.

Komandorią "Polonia Restituta" odznaczono pośmiertnie światłego i ofiarnego działacza Franciszka Szeligę, który przez 5 lat był prezesem Towarzystwa. Skromny, pracowity i odpowiedzialny zaskarbił sobie wielu przyjaciół. Za jego prezesury odbyły się uroczystości jubileuszowe 50-lecia TBO.

Bardzo zasłużonym dla TBO byl Władysław Gajewski. Był on prezesem w roku 1939 i 1960, oraz 3-krotnie wiceprezesem i sekretarzem protokołowym. Był członkiem Komitetu Przebudowy Domu. W czasie wojny działał w Fundu­szu Obrony Narodowej i w Komitecie Ratunkowym. Pełnił też różne funkcje w Kongresie. Nie było żadnej sprawy dotyczącej Polonii, w której nie brałby twórczego udziału. W swoją pracę wkładał wiele miłości i serca i nigdy nie uchylał się od wspierania inicjatyw społeczno-polonijnych.

Do bardziej zasłużonych w pracy dla Białego Orła należał też kilkuletni prezes Marcin Sondej. Rzucił on hasło przebudowy Domu Polskiego, organi­zował na ten cel bale i zbiórki pieniężne, przyczynił się do zasilenia funduszy na budowę Domu Starości i na prasę polonijną.
Duże zasługi dla rozwoju Białego Orła wniósł były prezes Zenon Duński, z zawodu elektronik. Działał on bardzo aktywnie na gruncie Polonii. Za jego kadencji Towarzystwo przeżywało okres wielkiego rozwoju. Dom Polski stał się centrum życia towarzyskiego Polaków, a ilość członków wzrosła do 450. Z. Duński był także prezesem Kongresu, delegatem z ramienia TBO do Federacji Dobroczynności i przewodniczącym budowy Domu Starości.

Zasłużoną postacią dla Polonii i TBO był Ireneusz Popławski - znakomity organizator, niezastąpiony w załatwianiu licznych spraw z władzami rzą­dowymi dla dobra Towarzystwa. Przez wiele lat prowadził on "Kronikę Montrealską" w gazecie "Głos Polski". Był redaktorem Ucznych wydawnictw i pomysłodawcą niniejszej księgi pamiątkowej.

Z osiągnięć i dużej bezinteresowności w pracy dla ogółu dał się poznać Michał Kubów, były prezes i członek Komitetu Złotego Jubileuszu.

Od 1934 roku do TBO należeli Stanisław i Zofia Bierko. Stanisław pełnił w zarządzie szereg funkcji m.in. w Komisji Gospodarczej. Był też delegatem TBO do Instytutu Dobroczynności. Zofia Bierko należała do czołowych działaczy TBO. Wykazywała się inicjatywą i bezinteresownością w pracy i realizowaniu podjętych zobowiązań. Była równocześnie nauczycielką w polskich szkołach. Ich syn Józef zapisał się chwalebnie jako prezes Koła Młodzieży przy TBO.

Wśród tych, którzy swą aktywnością przyczynili się szczególnie dla dobra TBO i Polonii montrealskiej, wymienić należy takie nazwiska, jak: Grzegorz Anczurowski, Alfred Antosz, Edmund Antosz, Anna Bauer, Fryderyk Bauer, Jan Bechta, Józef Bobiński, Stanisława Budnik, Kazimierz Bumatowski, Robert Cewiński, Helena Chudycz, Helena Cisowska, MichaUna Dombrowska, Józef Dubaj, Maria Dubiel, Zofia Dukszto, Witold Dukszto, Michał Duński, Zofia Duńska, Wiktor Duński, Edward Dziemian, Stanisława Dziemian, Michał Figiel, Stanisław Góralczyk, Teodora Góralczyk, Józef Grabas, Luiza Jarosławska, JuUa Josephi, Anna Jurewicz, Franciszka Jurkowska, Józef F. Karpowicz, Ignacy Koziński, Antoni Kowalczyk, Jadwiga Kromp, Władysław Kromp, Wanda Krompiec, Tadeusz Krompiec, Edward Król, Henryka Krukowska, Franciszek Krukowski, Helena Kwiatkowska, Bronisława Lata, Ignacy Lechman, Helena Ławruszczuk, Waleria Łebkowska, Kilian Łebkowski, Józef Łupiński, Maria Łupiriska, Aleksander Masłowski, Antoni Maślanka, Edward Myszochraj, Aniela Myszochraj, Kazimierz Narciszewski, Leon Nowacki, Roman Nowakowski, Franciszek Partyka, Antoni Piątkowski, Franciszek Piwnicki, Aleksander Płoński, Ignacy Pochwała, Teodora Pochwała, Janina Pollock, Leonard Rachubiński, Helena Ropeleska, Julian Roszkowski, Piotr Różycki, Paulina Różycka, Tadeusz Rzewucki, Władysław Rzewucki, Jan Samoszewski, Janina Samoszewska, Waleria Sapieżyńska, Wiktor Słoń, Sophie Smith, Klemens Sodo, Bronisława Sondej, Józef Szczepański, Antoni Szuber, Edward Śliz, Julian Topolnicki, Henryk Truchan, Helena Wołczecka, Piotr Wołczecki, Jan Zadarnowski, Paweł Zagrobelny, Witold Zakrzewski, Zofia Żurowska.

Za wybitne osiągnięcia w pracy na rzecz Polski i Polonii TBO przyznało członkostwo honorowe Wacławowi Babińskiemu, ministrowi i posłowi pełnomocnemu Rządu R.P. na Uchodźstwie oraz Tadeuszowi Romerowi, byłemu ambasadorowi R.P. w Moskwie, ministrowi spraw zagranicznych rządu R.P. na Uchodźstwie, prezesowi Stowarzyszenia Polskich Emigrantów Wojennych i przewodniczącemu Komisji Skarbu Narodowego w Kanadzie.
 

PRZEJDŹ DO SPISU TREŚCI / PRZEJDŹ DO NASTĘPNEJ STRONY