TOWARZYSTWO BIAŁEGO ORŁA W MONTREALU
1956 RUE FRONTENAC 
MONTRÉAL, QC H2K 2N4
TEL: (514) 524-3116
 
 
 
 

Początki Towarzystwa Białego Orła w Montrealu sięgają 27 kwietnia 1902 roku, kiedy to powołana została pierwsza polska organizacja w tym mieście: Towarzystwo Synów Polski pod Opieką Matki Boskiej Częstochowskiej, Królowej Korony Polskiej. Tego dnia w lokalu Antoniego Naborowskiego przy ulicy Maurice 76 odbyło się pierwsze posiedzenie organizacyjne, na którym wybrano prezesem Jana Moszyńskiego. Na jednym z kolejnych zebrań ustąpił on miejsca Janowi Typrowiczowi, przybyłemu do Montrealu ze Stanów Zjednoczonych zaledwie rok wcześniej. Organizacja ta powstała z potrzeby chwili. Napływ do Montrealu polskich emigrantów, datujący się od 1894 roku, spowodował potrzebę zjednoczenia się dla obrony wspólnych interesów. Ludzie ci, znalazłszy się na obcej ziemi i bez znajomości tutejszego języka, czuli się zagrożeni, zagubieni i wyobcowani. Byli oni nawet pozbawieni możliwości dochodzenia swych praw na drodze sądowej. W większości byli biedni, więc utrata pracy, kalectwo i inne nieszczęścia pogarszały jeszcze ich sytuację życiową w nowym dla nich środowisku. Tęsknili za krajem, pragnęli wzajem­nych rozmów towarzyskich i zaśpiewania polskiej pieśni. Powody połączema się w jakiejś organizacji były więc w pełni zrozumiałe. Edukacja tych prostych ludzi wyniesiona ze "szkoły życia" zahartowała ich w trudach i pozwoliła stawić czoła problemom, które ich niebawem czekały.

Myśl założenia własnego stowarzyszenia narodziła się w umysłach najbardziej światłych rodaków. Ich płomienne serca przepajała wielka idea pol­skości. Należały do nich takie rodziny, jak Samoszewscy, Wyszyńscy, Ropelescy, Kowalscy, Szpeichlerowie, Kołoszko, Bujanowscy, Tubielewiczowie, Rudkowscy, Żadkowscy, Wojtowiczowie, Radziszewscy. Nie sposób nie zadu­mać się nad ich hartem ducha. W roku 1901 mieszkało w Montrealu - według spisu ludności - 274 Polaków, ale liczba ta powiększała się z każdym rokiem. Pierwsi przybysze osiedlali się po zachodniej stronie miasta. Natomiast po roku 1902, tj. po wojnie angielsko-burskiej przybywający z Anglii rodacy zatrzymywali się po wschodniej stronie Montrealu, w okolicach ulicy Frontenac. Towarzystwo Synów Polski liczyło w momencie zawiązania tylko 8 członków i zostało dołączone do największej wówczas polskiej organizacji w Stanach Zjednoczonych - Związku Narodowego Polskiego, otrzymując numer grupy 577. Dokumenty ZNP w Chicago z roku 1902 zawierają nazwiska 13 pierwszych członków grupy: Typrowicz Jan, Ziniewski Kazimrerz, Lipiński Władysław, Ryszkiewicz Wincenty, Naborowski Antoni, Kuczyński Alojzy, Finchti Jan, Marciński Jan, Kołowski Aleksander, Lcbkowski Adam, Gitler Teodor, Maros Wincenty, Szwed Franciszek. Pierwsze kroki, jakie stawiała ta niewielka polska grupa, były bardzo trudne. Brak środków materialnych, doświadczenia i własnego lokum nie ułatwiały działalności. Już w czerwcu 1902 roku wystąpiło z niej pięciu zniechęconych członków. I tylko dzięki wytrwałości prezesa Jana Typrowicza oraz sekretarza Władysława Lipińskiego, którzy z własnych oszczędności opłacili składki, organizacja przetrwała. Pierwszą dochodową imprezą była zabawa, która odbyła się 17 X 1903 roku w sali przy ulicy Maisonneuve 146.

Tekst pierwszej Konstytucji tej młodej organizacji uchwalono w 1904 roku. Stała się ona wzorem dla wszystkich późniejszych konstytucji polskich towarzystw w Kanadzie. Przytoczmy jej podstawowe punkty: 1) utrzymanie narodowości polskiej, jako też popieranie cywilizacji i moralności chrześcijańskiej, 2) rozszerzanie i podnoszenie ducha braterstwa i wzajemna pomoc w chorobie lub nieszczęściu, w wypadku śmierci wspieranie wdowców, wdów i sierot, 3) utrzymanie i obchodzenie świąt narodowych, a mianowicie 3 maja, w którym modlić się będziemy o błogosławieństwo, pomyślność i niepodległość narodu polskiego i 29 listopada, w którym ofiarujemy swe modły za dusze współrodaków, poległych za wiarę i ojczyznę, 4) w Dzień Matki Boskiej Częstochowskiej, Królowej Korony Polskiej wszyscy członkowie pomodlą się, stosownie do ich pobożności i rady swojego księdza proboszcza na intencję Towarzystwa Synów Polski, pamiętając, że Matka Boska Często­chowska jest szczególną patronką Towarzystwa. Choć tekst Konstytucji uległ w późniejszych latach modyfikacjom, to główne założenia pozostały niezmienione.

W roku uchwalenia Konstytucji wstąpiło do Towarzystwa Synów Polski wielu nowych członków. Tego też roku zorganizowano po raz pierwszy obchody Konstytucji 3 maja. Rok później, dnia 5 lutego, powołano pierwszy Komitet emigracyjny, który miał za zadanie nieść pomoc nowym polskim emi­grantom. Wybrany też został komitet, który miał zająć się sprowadzeniem na stałe polskiego księdza. Na zebraniu komitetu dnia 5 II1905 roku zebrano 343 podpisy między Polakami, Litwinami i Rusinami, którzy zobowiązali się pokryć koszta pobytu kapłana. Czytanie katechizmu po polsku i kazania w języku ojczystym stały się sprawą priorytetową. Do tej pory bowiem rodaków w Montrealu odwiedzał tylko sporadycznie zamieszkały w Wilnie na Kaszubach w Ontario ksiądz Jankowski. Po usilnych staraniach, w styczniu 1907 roku ściągnięto z Anglii polskiego księdza, Władysława Szlamasa. To pod­czas jego kadencji wierni trzech narodowości - Polacy, Litwini i Rusini założyli za zgoda arcybiskupa Pawła Bruchesi Dierwsza Dolska oarafie nod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Ksiądz W. Szlamas mianowany został przez arcybiskupa proboszczem. Warto nadmienić, że w tym okresie Polacy i Litwini w Montrealu współżyli ze sobą blisko, dźwigając bagaż wspólnej wielowiekowej historii. Z czasem jednak te więzi rozluźniły się nieodwracal­nie. Pierwsza polska parafia, która istniała przy kościele St-Vincent de Paul na ulicy Ste-Catherine stała się ogniskiem życia religijnego Polaków, a wiara katolicka czynnikiem jednoczącym. W latach 1901-1911 liczba Polaków w Montrealu wzrosła 5-krotnie. Z biegiem czasu Polacy zaczęli otwierać własne biznesy i przedsiębiorstwa. Powstała kompania handlowa Tataryńskiego, sklep meblowy A. Tubielewicza, apteka N. Denbowa, piekarnia J. Kryszaka. Wraz z ilościowym rozwojem Polonii zaczęto domagać się większego i własnego pol­skiego kościoła. Dnia 18 VH 1916 roku rozpoczęto roboty budowlane na wcześniej zakupionych działkach. W rok później wybudowano i otwarto pier­wszy polski kościół przy ulicy Montgomery (27 maja 1917 r.) Był to radosny dzień w życiu Polaków. Widzieli oni w gmachu kościelnym pierwszy w ogóle dom polski, bo żadne z istniejących ówcześnie dwóch polskich towarzystw domu swojego nie posiadało. Wielki wkład w wybudowanie świątyni wniósł ksiądz proboszcz E. Vrydaegs, pochodzący z Belgii, ale mówiący po polsku. W ciągu pięciu lat pracy kapłańskiej zaoszczędził on z kolekt 10.000 $ na zakup placu pod budowę kościoła. Pierwsza msza w nowym kościele została odpra­wiona przez następcę Vrydaegsa, księdza Franciszka Pyznara, mianowanego proboszczem przez zakon OO. Franciszkanów Konwentualnych. Członkowie Towarzystwa Synów Polski wspierali gorąco wybudowanie tego pierwszego polskiego kościoła. Byli oni wszakże członkami społeczności parafialnej i ich życie duchowe koncentrowało się wokół polskiej parafii. Ale pracowali także nad pakietem spraw społecznych o charakterze świeckim. Już w roku 1905 zaangażowali lekarza, który sprawował opiekę medyczną za wspólnie zebrane pieniądze. Ta forma samopomocy, tzw. wsparcie chorobowe, przetrwała aż do wprowadzenia w Quebecu powszechnego ubezpieczenia społecznego. W tymże roku zakiełkowała po raz pierwszy myśl wybudowania własnego domu. 

Dla ściągnięcia funduszy zorganizowano loterię i zaciągnięto pożyczki od członków. I choć cel ten w ówczesnych warunkach nie mógł zostać osiąg­nięty, to myśl o Polskim Domu przetrwała wiele lat. W 1908 roku utworzono fundusz pogrzebowy, a odprawy pośmiertne wypłacano członkom Towa­rzystwa aż do 1983 roku. Cele Towarzystwa Synów Polski nie ograniczały się tylko do samopomocy. Uwagę skierowano również na kształcenie i szerzenie oświaty. Pomyślano więc o stworzeniu placówki bibliotecznej. Pierwsze książki do biblioteki nadeszły ze Związku Narodowego Polskiego w Chicago w grud­niu 1906 roku. Wielką rolę w gromadzeniu księgozbioru odegrał zasłużony działacz społeczny Walenty Antosz. Przez wiele lat pracował on nad skomple­towaniem biblioteki oddając swoje książki, zbierając je po domach przyjaciół i zakupując w księgarniach. Dnia 3 XI 1912 roku uchwalono założenie polskiej czytelni przy ulicy Fortsyth 378 i szkoły wieczorowej języka polskiego, fran­cuskiego i angielskiego. Troską Towarzystwa Synów Polski było też wychowanie młodego pokolenia w tradycjach narodowych. Dzięki pomocy wielce zasłużonego dla sprawy polskiej o. Franciszka Pyznara i kilku członków Towarzystwa utworzono pierwsze polskie klasy przy francuskich szkołach. Nauczyciele tych klas, choć nie byli fachowcami, potrafili nauczyć języka ojczystego i wszczepić młodzieży ducha polskości. Dzięki ich ofiarnej pracy wyrosło nowe pokolenie, któremu nie obce były polskie sprawy i które przekazało tradycje narodowe następnym pokoleniom polskich emigrantów. Dla podtrzymania tych tradycji Towarzystwo Synów Polski od pierwszych lat organizowało z okazji Bożego Narodzenia wieczory choinkowe dla dzieci. Pierwsza "choinka" miała miejsce 6 grudnia 1906 roku. Ten piękny zwyczaj przetrwał w murach "Białego Orła" do dziś. W ramach pracy oświatowej orga­nizowano odczyty uwzględniające tematy dotyczące Polski. Celom patrio­tycznym przyświecały obchody świąt narodowych, a w roku 1911 odbyło się uroczyste poświęcenie sztandaru. Fakt ten miał duże znaczenie, gdyż uświadomił rodakom, Ze Towarzystwo Synów Polski jest organizacją trwałą i dobrze zakorzenioną w polskim środowisku. Przy tej okazji odżyła na nowo sprawa wybudowania własnego domu. Większość członków rozumiała tę potrzebę i popierała projekt, gdyż dotychczasowa działalność prowadzona w różnych punktach miasta była wielce uciążliwa. W roku 1913 wybrany został Komitet Budowy Domu, który zebrał aż 17.000 $ w formie pożyczek. Znalazły się jednak w kręgu organizacji osoby aspołeczne, nieprzychylne tej pożytecznej inicjatywie, wobec czego prace nad projektem budowy domu upadły.
 
 

PRZEJDŹ DO SPISU TREŚCI / PRZEJDŹ DO NASTĘPNEJ STRONY